Η ιλλυρική ήταν μια παλαιοβαλκανική γλώσσα η οποία άνηκε στην ινδοευρωπαϊκή ομογλωσσία. Μιλιόταν στα δυτικά βαλκάνια από ιλλυρικές φυλές ,σε μια γεωγραφική περιοχή που εκτεινόταν από τα βόρεια της Αδριατικής μέχρι την Ήπειρο και τη Μακεδονία.
Τα στοιχεία που έχουμε για τη γλώσσα είναι ελάχιστα και γι'αυτό δύσκολα μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τα χαρακτηριστικά της και τη σχέση της με άλλες γλώσσες.
χαρακτηριστικά της γλώσσας
Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί κανένα κείμενο στα ιλλυρικά και οι γνώσεις που έχουμε γι'αυτή τη γλώσσα είναι από σύντομες επιγραφές,τέσσερις μόνο λέξεις που αναφέρονται ως ιλλυρικές σε διάφορες ελληνικές και ρωμαϊκές πηγές,καθώς και ένα πλήθος τοπωνυμίων,προσωπωνύμων,εθνωνύμων και υδρωνύμων.Ένα πολύ γνωστό τοπωνύμιο ιλλυρικής προέλευσης είναι η 'Βοσνία' που παίρνει το όνομά της από τον ομώνυμο ποταμό Βόσνα (υδρωνύμιο) .Στα ιλλυρικά Βοσονα θα πει τρεχούμενο νερό.
Η γλωσσολογία δεν έχει ακόμη καταλήξει αν πρόκειται για γλώσσα κέντουμ ή σάτουμ.Υπάρχουν στοιχεία που συνηγορούν υπέρ της μίας ή της άλλης κατηγορίας.
Ένα χαρακτηριστικό της φωνολογίας της γλώσσας που γίνεται δεκτό είναι η τροπή των ινδοευρωπαϊκών *bh σε b και *dh σε d.Το ίδιο χαρακτηριστικό αναγνωρίζεται και στα λεξικολογικά στοιχεία που έχουμε για την αρχαία μακεδονική γλώσσα όπου συναντώνται τα β,δ,γ αντί των φ, θ,χ στις περισσότερες ελληνικές διαλέκτους (Βερενίκη αντί Φερενίκη).
σχέση με άλλες γλώσσες
Η σχέση της με άλλες αρχαίες γλώσσες δεν έχει μέχρι σήμερα αποδειχθεί.Ο ισχυρισμός ότι τα αλβανικά είναι απόγονος της ιλλυρικής βασίζεται σε πολύ ασαφή στοιχεία και παραμένει μια θεωρία που προωθείται κυρίως από Αλβανούς επιστήμονες.Πιο πιθανή φαίνεται η θεωρία που υποστηρίζει ότι τα αλβανικά προέρχονται από τα δακικά ,από μια περιοχή των κεντρικών Βαλκανίων.
Παρ'όλα αυτά στην αλβανική και ιλλυρική γλώσσα υπάρχουν ομόρριζες λέξεις,όπως μαλ (ιλ,αλβ)=βουνό,ρεν (ιλ),ρε (αλβ)=σύννεφο.
Το ναυτικό λεξιλόγιο των αλβανικών είναι δανεισμένο από άλλες γλώσσες, κυρίως τα λατινικά,γεγονός που ενισχύει τη θεωρία ότι τα αλβανικά προήλθαν από την ενδοχώρα.
Τα ιλλυρικά φαίνεται να έχουν πολλές ομόρριζες λέξεις και με σλαβικές γλώσσες.
Κάποιοι επιστήμονες κατατάσσουν στις ιλλυρικές γλώσσες και τα μεσσαπικά άλλα μια τέτοια κατηγοριοποίηση σήμερα δεν γίνεται από όλους δεκτή και υπάρχει μεγάλη διαφωνία πάνω σ'αυτό το θέμα.
Αλβανική καί ρουμανική
Η ρουμανική γλώσσα έχει ένα υποστρωματικό λεξιλόγιο μιας γλώσσας που μιλιόταν πριν, περίπου 100 λέξεων. Σχεδόν όλες αυτές οι λέξεις συναντώνται και στα αλβανικά.
Αυτό σημαίνει ότι οι πρόγονοι των Αλβανών και Ρουμάνων ζούσαν αρχικά στο ίδιο μέρος και είτε δανείζονταν λέξεις ο ένας απ' τον άλλον είτε μιλούσαν την ίδια γλώσσα.
Σήμερα πλέον υπάρχουν σοβαρές γλωσσολογικές ενδείξεις ότι η αρχική κοιτίδα των Αλβανών και των Ρουμάνων ήταν η διοίκηση της Δακίας στα κεντρικά Βαλκάνια.
Αυτά τα συμπεράσματα των γλωσσολόγων βέβαια δεν συμπίπτουν με τον εθνικό μύθο των Αλβανών και Ρουμάνων : οι μεν υποστηρίζουν ότι είναι απόγονοι των Ιλλυριών και οι δε απόγονοι των Δακών βορείως του Δούναβη οι οποίοι εκλατινίστικαν.
Οι Αλβανοί ακολουθούσαν την ίδια πορεία προς τον πλήρη γλωσσικό εκλατινισμό όπως οι Ρουμάνοι αλλά τον απέφυγαν την τελευταία στιγμή εξαιτίας της καθόδου των Σλάβων.
Οι Ιλλυριοί
Έτσι ονόμαζαν οι Έλληνες τις ιλλυρικές φυλές κατά την αρχαιότητα.Οι Ιλλυριοί ήταν ναυτικός λαός που ζούσε κατά μήκος των παραλίων της Αδριατικής και ανταγωνιζόταν τους Έλληνες.Οι Ρωμαίοι δυσκολεύτηκαν πάρα πολύ να τους κατακτήσουν και τελικά το κατάφεραν με τη δωροδοκία τοπικών πολεμάρχων και την κατάληψη των πόλεων από ξηρά μία προς μία.
Ο τρόπος που πολεμούσαν οι Ιλλυριοί φαίνεται πως κατά το ήμισυ ήταν ελληνορωμαϊκός και κατά το άλλο μισό βαρβαρικός.Σύμφωνα με ένα μύθο οι Ιλλυριοί ήταν Τρώες που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά την καταστροφή της Τροίας.
O Ηρόδοτος αναφέρει τους Βενετούς στις ιλλυρικές φυλές αλλά η γλώσσα τους φαίνεται να είναι χωριστή από τα ιλλυρικά.
Οι νότιες ιλλυρικές φυλές κοντά στους Έλληνες,ιδιαίτερα στα νότια παράλια της Αδριατικής όπως οι Ταυλάντοι και οι Αρδιαίοι ήταν δίγλωσσες στα ιλλυρικά και ελληνικά ,ενώ κάποιες βόρειες ήρθαν σε επαφή και υιοθέτησαν κελτικές γλώσσες.
Ιλλυριοί και Αλβανοί
Η επικρατούσα άποψη στην Αλβανία είναι ότι οι Ιλλυριοί είναι πρόγονοι των σημερινών Αλβανών. Όμως, είναι η ιλλυρική προγονική της αλβανικής;
Οι γνώσεις που έχουμε για την Ιλλυρική είναι σχεδόν μηδαμινές οπότε δεν μπορούμε να συνδέσουμε την Ιλλυρική με την αλβανική γλώσσα.
Ένα σημαντικό επιχείρημα που συνηγορεί στην μη ιλλυρική προέλευση της είναι ότι η αλβανική δεν έχει γηγενείς όρους ναυσιπλοΐας. Οι περισσότερες λέξεις σχετικές με τη θάλασσα και τη ναυσιπλοΐα είναι λατινικής ή σλαβικής προέλευσης.
Οι Ιλλυριοί ήταν γνωστοί ως θαλασσοπόροι και πειρατές. Πώς είναι δυνατόν να μην άφησαν λέξεις για τη θάλασσα στην Αλβανική; Ανάλογα , η ελληνική βρίθει από 'θαλάσσιο' λεξιλόγιο.
Επιπλέον η αλβανική έχει ένα πλούσιο λεξιλόγιο από φυτά και όρους σχετικούς με κτηνοτροφία , γεγονός που παραπέμπει σε μια ορεινή αρχική κοιτίδα των Αλβανών μακριά από την Αδριατική ακτή.
Τέλος, από τη μελέτη της λατινικής επίδρασης στην αλβανική συμπεραίνεται ότι η αλβανική επηρεάστηκε πρωτά από την Ανατολική Βαλκανική Λατινικής και αργότερα από την Δυτική στις Δαλματικές ακτές όπου ζούσαν οι Ιλλυριοί.
Το λογικό θα ήταν αφού οι Ρωμαίοι κατέλαβαν πρώτα την Ιλλυρία τα πρώτα λατινικά δάνεια να προέρχονται από εκεί και όχι από την ενδοχώρα των Βαλκανίων.
Εδώ συμβαίνει το ανάποδο. Πρώτα απ' την ενδοχώρα και αργότερα απ' τις ακτές. Αυτό αποτελεί άμεση ένδειξη ότι η αρχική κοιτίδα της αλβανικής ήταν η ενδοχώρα.
Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι η πρώτη αναφορά σε Αλβανούς εμφανίζεται σχετικά αργά σε ένα βουλγαρικό κείμενο του 11ου αιώνα.
Σήμερα η επικρατέστερη θεωρία για την κοιτίδα των Αλβανών είναι τα κεντρικά Βαλκάνια και όχι οι ιλλυρικές ακτές.
ιλλυρικό λεξιλόγιο
*αβεϊς-φίδια
*βαγαρον -ζεστός
*βολκος όνομα ποταμού
*Βινδους -θεός των ποταμών
*Βοσονα ,τρέχων νερό (ποταμός Βόσνα)
*Δερβανοι δέντρο
*Δοματορ όνομα προσώπου
*μανδος- μικρό άλογο
*ναρο -τρύπα (ρώσικο ναρά,φωλιά)
*οσεριατες- λίμνες (ρώσικο ozero-όζιρα,βουλγ. ezero-έζερο)
*ρhινος -ομίχλη
*σαβαϊα -είδος κρασιού
*σίβινα -είδος κηνυγετικού ακοντίου.Στις 'θεσμοφοριάζουσες' του Αριστοφάνη συναντάται η λέξη 'σίβυνη' η οποία παρουσιάζεται να χρησιμοποιείται από βάρβαρους.
*σκενόβαρδος -γενειάδα
*τεργιτιο- αγορά (ρωσ.torgavat'-ταργκαβάτ'= εμπορεύομαι)
*τεουτα- όνομα προσώπου
*τομαρος - ονομασία πεδιάδας
Διαβάστε επίσης
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
