το ισόγλωσσο ή ετερόγλωσσο

Ισόγλωσσo ή ετερόγλωσσo ονομάζεται ένα γεωγραφικό όριο ενός συγκεκριμένου γλωσσολογικού χαρακτηριστικού,όπως η προφορά ενός φωνήεντος,η σημασία μιας λέξη,η παραλλαγές μιας λέξης,ή χρήση ενός συντακτικού φαινομένου.

Γραμμή που χωρίζει τα βορειοελλαδίτικα από τα νοτιοελλαδίτικα ιδιώματα.Με κόκκινο είναι τα ημιβόρεια ιδιώματα.

Οι κύριες διάλεκτοι οριοθετούνται από μιά ολόκληρη σειρά ισόγλωσσων.Για παράδειγμα η γραμμή που φαίνεται στο χάρτη χωρίζει τα βόρεια από τα νότια ιδιώματα.Επιπλέον ένα ισόγλωσσο δεν συμπίπτει πάντα με τα όρια ανάμεσα σε δύο γλώσσες.Π.χ. το κλειστό u απλώνεται γεωγραφικά κατά μήκος της Γαλλίας αλλά και της Γερμανίας,ξεπερνώντας το γεωγραφικό όριο ανάμεσα στα γαλλικά και τα γερμανικά.Δηλαδή το κλειστό u υπάρχει και στις δύο αυτές γλώσσες,παρ'όλο που είναι διαφορετικές.

Ένα από τα πιο γνωστά ισόγλωσσα είναι το ισόγλωσσο των λέγομενων γλωσσών κέντουμ και σάτεμ. Αυτό το ισόγλωσσο βρίσκεται στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια και σχετίζεται με την διαφορετική εξέλιξη των ραχιαίων συμφώνων της πρωτοϊνδοευρωπαϊκής γλώσσας.

Στην τυπική ανακατασκευή διακρίνονται τρεις σειρές από ραχιαία σύμφωνα:

χειλικά-ουρανικά: *kʷ, *gʷ, *gʷʰ
ουρανικά: *k, *g, *gʰ
ουρισκόφωνα: *ḱ, *ǵ, *ǵʰ

Σε μερικούς κλάδους της ινδοευρωπαϊκής,π.χ.στον ελληνικό,τον ιταλικό και το γερμανικό τα ουρανισκόφωνα μετατράπηκαν σε ουρανικά.Το πρωτοϊνδοευρωπαϊκό PIE *keup- "τρέμω από φόβο" στα λατινικά έγινε cupiō "επιθυμώ" και το *ḱm̥tom "εκατό" επίσης στα λατινικά έγινε centum (κέντουμ).Αλλά το ερωτηματικό *kʷo- "πώς" έγινε quō "πώς;πού;".Δηλάδη στη λέξη *ḱm̥tom το πρωτοϊνδοευρωπαϊκό ḱ που είναι ουρανισκόφωνο,στα λατινικά έγινε ουρανικό k,centum.

Σε άλλους κλάδους ,π.χ. στο βαλτοσλαβικό και τον ινδοϊρανικό,τα χειλικά-ουρανικά έγιναν ουρανικά:το πρωτοϊνδοευρωπαϊκό *kʷo- έγινε στην αβεστάνικη γλώσσα kō "ποιός,ενώ το *ḱm̥tom στα αβεστάνικα έγινε satem,από όπου προήλθε και η ονομασία αυτού του ισόγλωσσου. Έτσι προέκυψε το ισόγλωσσο των γλωσσών κέντουμ και σάτεμ.

Ένα άλλο παράδειγμα ισόγλωσσου είναι οι παραλλαγές στον ελλαδικό χώρο του 3ου προσώπου στον πληθυντικό της λέξης 'κάθομαι'.Δείτε παρακάτω το χάρτη.

παραλλαγές του 3ου πλ. του ρήματος κάθομαι

Επειδή το φαινόμενο του ισόγλωσσου μάλλον χωρίζει παρά ενώνει γλωσσικά σημεία έχει προταθεί ο όρος ετερόγλωσσο.

Share: