άγαλμα του Μίλτονα Μανάκια στο Μοναστήρι,
του πρώτου κινηματογραφιστή στα Βαλκάνια
"Na taljia ka njelji ka earamu ku elada ka di daima" ("Μας έσφαζαν σαν τα πρόβατα γιατί πάντα παίρναμε το πλευρό της Ελλάδας") Έτσι περιέγραψε ένας βλάχος την εμπειρία του κατά τη διάρκεια της βουλγαρομακεδονικής επανάστασης του Ιουλίου 1903 (Ίλιντεν).--Από το βιβλίο "Οι αδελφοί Μανάκια, πρωτοπόροι του κινηματογράφου στα Βαλκάνια και το βλαχικό ζήτημα ,Γιώργης Έξαρχος, 1991. Aυτό το απόσπασμα και το άρθρο έχει υποβληθεί εδώ για να διαλύσει την ιδέα ότι οι αδελφοί Μανάκια, βλάχοι από το ορεινό χωριό της Αβδέλλας στην ελληνική Μακεδονία ήταν σκοπιανοί.
Το πατρικό των αδελφών Μανάκη στο Μοναστήρι (Μπιτόλια)
Ο Γιαννάκης Μανάκιας γεννήθηκε στην Αβδέλλα το 1879 και πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1954, ενώ ο Μίλτος (Μιλτιάδης) Μανάκια γεννήθηκε στην Αβδέλλα το 1881 και πέθανε στη Μπίτολα το 1964. Και οι δύο πήγαν σε Ρουμάνικο, όχι ελληνικό,σχολείο.Άνοιξαν το πρώτο φωτογραφιο στα Ιωάννινα το 1898 (μεταφέρθηκε στο Μοναστήρι το 1905), έκαναν την πρώτη τους ταινία ''η υφάντρα'' στην Αβδέλλα το 1907 και άνοιξαν το σινεμά "Μανάκια" στο Μοναστήρι το 1921 (καταστράφηκε από πυρκαγιά που προκλήθηκε από έναν προβολέα το 1939). Στην καριέρα τους, ηχογράφησαν πολλές εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής (γάμους, πανηγύρια, κλπ), καθώς και ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τα Βαλκάνια. Ποια ήταν η εθνικότητα των αδελφών Μανάκια; Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση, δεδομένου ότι θα μπορούσε καλύτερα να χαρακτηριστούν ως «Βαλκάνιοι πολίτες».Ο Γιαννάκης υπήρξε υποστηρικτής της ρουμανικής κίνησης του Απόστολου Μαργαρίτη », αλλά κατέληξε περνώντας τα τελευταία χρόνια του στην Ελλάδα, παρά τη Ρουμανία.Ο Μίλτος δεν ήταν ασχολούνταν με την πολιτική, αλλά υπάρχει μαρτυρία γι 'αυτόν που λέει ότι επιθυμούσε τα αρχεία Μανάκια να πάνε στην Ελλάδα, όχι στους Σέρβους ,τα οποία τελικά κατέληξαν στα Σκόπια. Θα πρέπει να τονιστεί ότι τα δύο αδέλφια πέρασαν πολλά χρόνια στο Μοναστήρι (Μπίτολα), λόγω των καλύτερων επαγγελματικών ευκαιριών και την κυριαρχία σε εκείνη την πόλη του βλάχικου στοιχείου, όχι επειδή ήταν «Μακεντόντσι».
φωτογραφία τραβησμένη από τον Ιωάννη Μανάκη
Τα δυο αδέλφια αντιμετωπίσαν πολλές δυσκολίεςν κατά τη διάρκεια της ταραχώδους καριέρας τους. Για παράδειγμα,ο Γιαννάκης συνελήφθη από τους Βουλγάρους το 1916 και εξορίστηκε στη Φιλιππούπολη, όπου άνοιξε ένα άλλο φωτογραφικό κατάστημα. Στο σινεμά τους, έπρεπε να «φορέσουν» πολλές καρφίτσες ,γιατί ήταν ο μόνος τρόπος τους να επανασυνδεθεί με η σπασμένα ταινία. Ορισμένοι πελάτες δεν ήταν πλήρωναν παρά μόνο αφού είχαν πειστεί ότι, κατά κάποιο τρόπο, ήταν δυνατό ο φωτογράφος να τους κάνει να φαίνονται στις φωτογραφίες τους ... χωρίς ρούχα.Παραθέτω ένα σύντομο ποίημα πάνω σε αυτό στα βλάχικα το οποίο απαγγέλθηκε από κάποιον tsal Cula Mitri al Meranu στον κ. Έξαρχο, ο οποίος παρείχε και μια ελληνική μετάφραση καθώς και μια σύνοψη στα αγγλικά).
Disaga al nu Μανάκια nu are nitsi Meare, nitsi peare? de una parte oamini ndrepsitsi cadru tu shi de Alanta kilibetisitsi. Datsi-lji paradzilji al Melti di Iana s-nu va videtsi zmeana Fara curlu. Datsi-lji paradzilji al Melti di Αβδέλα s-nu va curlu videtsi TABELA ca. Paltitsi ntrepsitlu cadrulu, shi kilibetisitlu ARDE Melti.
Disaga al Manakia nu are
nitsi meare, nitsi peare;
de una parte oamini tu cadru ndrepsitsi
shi de alanta kilibetisitsi.
Datsi-lji paradzilji al Melti di Iana
s-nu va videtsi curlu fara zmeana.
Datsi-lji paradzilji al Melti di Avdela
s-nu va videtsi curlu ca tabela.
Paltitsi cadrulu ntrepsitlu,
shi Melti arde kilibetisitlu.
Του Μανάκια τα δισάκαι
δίχως μήλα και αχλαδάκια
απ´τη μια ντυμένοι όλοι
κι απ´την άλλη γυμνοκώλοι
στο Γιαννιώτη Μέλτη τα λεφτά να δώστε
γιατί αλλιώς σας λέω κώλους καμαρώστε
Τα λεφτά του θέλει ο Μέλτης από Αβδέλλα
γιατί αλλιώς βγάζει τον κώλο σας ταμπέλα
Πληρώστε κάδρο για τους ντυμένους
κι ο Μίλτος καίει τους ξεγυμνωμένους.
[Miltos has both dressed and naked versions of your photo. Pay him or you will see your bare behind posted. Pay for the dressed one framed, so that Miltos will burn the naked one.]
Θα μπορούσα να τελειώσω το άρθρο εδώ αλλά υπάρχουν άλλα δύο γεγονότα βαλκανικού ενδιαφέροντος,άσχετα με τους αδερφούς Μανάκια,πάντα από το βιβλίο που αναφέρθηκε πιο πάνω.
Ενώ ο ελληνικός στρατός προχωρούσε προς τη Σόφια στα μέσα του Ιουλίου του 1913 υπέστει μια ενδεχομένως καταστροφική ήττα στο κοντά στο Πέτσοβο.Τα νέα στάλθηκαν στο Βουκουρέστι όπου λάμβαναν χώρα σκληρές διαπραγματεύσεις και οι Βούλγαροι επρόκειτο να παραδοθούν.Για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας ο διευθυντής του ρουμανικού επιτελείου,ένας βλάχος,ονόματι Μίσιου κράτησε τα νέα κρυφά από τις ρουμανικές αρχές για αρκετές ώρες.Οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν κανονικά και η Βουλγαρία πράγματι παραδόθηκε.
Οι βλάχοι προφανώς διεχώριζαν τους σλαβομακεδόνες από τους Βούλγαρους ονομάζοντας τους τελευταίους "Vurgari" που μιλάνε "Vurgareshti", "βουλγάρικα" και τους πρώτους "Zdanganji" ("χοντροκέφαλους") που μιλάνε μια γλώσσα παρόμοια με τα "Vurgari".
Η λουβική είναι μία εξαφανισμένη γλώσσα της Ανατολίας που άνηκε στον κλάδο της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας.
Λουβικά ιερογλυφικά.
Η λουβική ήταν στενά συνδεδεμένη με τη γλώσσα των Χετταίων, και ήταν μία από τις γλώσσες που μιλιούνταν από πληθυσμιακές ομάδες στην Arzawa, στα δυτικά και νοτιοδυτικά του πυρήνα της περιοχής των Χετταίων.
Σε παλαιότερα κείμενα,για παράδειγμα στον κώδικα των Χετταίων,οι περιοχές που μιλιούνταν τα Λουβικά, συμπεριλαμβανομένης και της Arzawa και της Kizzuwatna ονομάζονταν Λουβία.
Στην μεταχετταιική εποχή, η περιοχή της Arzawa ,έμεινε γνωστή ως Λυδία (ασσυριακά-Luddu).
Τα λουβικά είναι είτε ο άμεσος πρόγονος των λυκικών, είτε ένα στενός συγγενής του προγόνου των λυκικών.
Τα λουβικά είναι επίσης μία από τις πιθανές υποψήφιες για τη γλώσσα που μιλούσαν οι Τρώες. Η γλώσσα των Τρώων πιθανώς και να ήταν μια Τυρρηνική γλώσσα που σχετιζόταν με τη Λήμνο».
Εξαφανίστηκαν γύρω στο 600 π.Χ.
Η σφηνοειδής λουβική
H σφηνοειδήςλουβικήείναιένας όρος που αναφέρεταιστοσώματωνλουβικώνκειμένωνπου βεβαιώνεταιστις πινακίδες με τα αρχεία της Χαττούσα και είναιουσιαστικά το ίδιοσύστημα σφηνοειδούςγραφής που χρησιμοποιoύντανγια ταΧιττιτικά.
Στον κατάλογο του LarocheτωνΧεττιτικώνκειμένων, στο σύνολο τωνΧεττιτικώνκειμένων στη σφηνοειδή γραφή οι λουβικές ενθέσειςως επί το πλείστοναποτελούνται απότελετουργίες.
Τα σφηνοειδή λουβικά κείμεναείναιγραμμένα σεδιάφορες διαλέκτους,απότις οποίεςοιπιοεύκολα αναγνώσιμες είναιη λουβική της Kizzuwatna,της Istanuwaκαιτων ΑυτοκρατορικώνΛουβικών.Η τελευταίαδιάλεκτοςαντιπροσωπεύει τοιδίωμα τηςHattusaτου14ου-13ουαιώναπ.Χ.
εξάπλωση της λουβικής γλώσσας (σύμφωνα με τον Melchert 2003)
Ένα ικανό ποσοστό των μη Λατινικών χαρακτηριστικών που διαθέτει σήμερα η ρουμανική γλώσσα έχει την αντιστοιχία του στα αλβανικά, όχι μόνο όσον αφορά λεξιλόγιο, αλλά και τη δομή, φρασεολογία και ιδιωματισμούς. Τα χαρακτηριστικά αυτά ανήκουν σε δύο γλωσσικές περιόδους: το υπόστρωμα, που είναι η γλώσσα που μιλούσαν οι Βλάχοι, πριν την εκλατίνισή τους-η οποία μπορεί να είναι αλβανικής προέλευσης ή παρόμοια γλώσσα, και την επακόλουθη άμεση επαφή μεταξύ των δύο πληθυσμών επί μακρό χρονικό διάστημα, κυρίως όσον αφορά την κοινό τρόπο ζωής τους ως ποιμένες.
Για την προέλευση των Αλβανών υπάρχουν δύο κύριες θεωρίες, η μία που υποστηρίζει την Ιλλυρική καταγωγή και η άλλη τη θρακικό. Οι υπέρμαχοι του δακορωμαϊκού μύθου υποστηρίζουν κατηγορηματικά τη δεύτερη θεωρία, καθώς δεν μπορούν να αμφισβητήσουν τους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των βλάχων και των αλβανών σε πρώιμους χρόνους. Δεν είναι σκοπός μας να συζητήσουμε σχετικά με την προέλευση των Αλβανών εδώ, και εν πάση περιπτώσει, είναι αδιάφορο αν η μία ή η άλλη θεωρία είναι η σωστή, γιατί όλο το σύμπλεγμα των αποδείξεων δε´χνουν την περιοχή της σημερινής Αλβανίας και την γύρω περιοχή, σαν τη γενέτειρα των πρώτων Ρουμάνων και όχι την ανατολική πλευρά των Βαλκανίων - ακόμη και αν οι Αλβανοί δεν είναι αυτόχθονες, αλλά προέρχονται από οποιοδήποτε άλλο μέρος, στην περιοχή που ζουν σήμερα, συναντήθηκαν οι δύο λαοί.Επίσης δεν υπάρχει κανένα ιστορικό αρχείο που να πιστοποιεί μια υποθετική μετανάστευση των Αλβανών από τη Δακία (και δεν υπάρχει κανένα ίχνος της παρουσίας τους στην εν λόγω γη), ενώ υπάρχουν πολλά έγγραφα που αποδεικνύουν ότι οι Βλάχοι ζούσαν από τους πρώτους αιώνες στις χώρες της Νότιας Αδριατικής παραλίας-ακόμη και πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Δακίας! - και ως πραγματικότητα, εξακολουθούν να υπάρχουν ιστορικά λατινόφωνες κοινότητες (Αρουμάνοι) που ζουν εκεί.
η αρχική κοιτίδα των βλάχων
Η γλωσσική έρευνα έχει καταλήξει ότι οι περισσότερες λέξεις που μοιράζονται τα ρουμανικά και τα αλβανικά δεν είναι δάνεια από τη μία γλώσσα στην άλλη, αλλά έχουν κοινή προέλευση από το γλωσσικό υποστρώμα, πριν αυτές οι δύο γλώσσες να αρχίσουν να διαφοροποιούνται η μία από την άλλη. Οι ρουμανικοί όροι που είναι παρόμοιοι με τα αλβανικά αφορούν κυρίως πρωτογενή στοιχεία όπως τα μέρη του σώματος, τα ονόματα των ζώων και των φυτών, καθώς και λέξεις που αφορούν ειδικότερα την ποιμενική ζωή. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι το εν λόγω λεξιλόγιο στα ρουμανικά δεν βρίσκεται ούτε στα σλαβικά ή οποιαδήποτε άλλη γλώσσα που ομιλείται στην περιοχή των Βαλκανίων, αλλά μόνο στα Αλβανικά. Ένα άλλο ενδιαφέρον γεγονός αφορά το ίδιο το όνομα της πρωτεύουσας της Ρουμανίας: Bucureşti, μια λέξη που είναι παρόμοια με τον αλβανικό όρο "bukurisht», που έχει την ίδια έννοια.
Ενώ οι βλάχοι αποτέλεσαν αντικείμενο ενδελεχούς εκλατινισμού,η αλβανική γλώσσα έχει υποστεί την επίδραση της λατινικής από τούς πρώιμους χρόνους. Το κοινό έδαφος καθώς και ο κοινό τρόπος ζωής που μοιράζονταν και οι δύο λαοί έχουν παραγει τις ίδιες σημασιολογικές αλλαγές και στις δύο γλώσσες: ένας σημαντικό αριθμός λατινικών όρων έχει υποστεί ταυτόσημες τροποποιήσεις του νοήματος χωρίς παράλληλο σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα, και αυτό δεν μπορεί να έχει συμβεί μόνο από τύχη ή από οποιαδήποτε λογική εξήγηση εκτός από το ότι και οι δύο λαοί ζούσαν σε ένα κοινό περιβάλλον και στο ίδιο έδαφος.
Μεταξύ των ασυνήθιστων χαρακτηριστικών στη ρουμανική γλώσσα που εξηγούνται από τη σύγκριση με τα αλβανικά βρίσκουμε και το οριστικό άρθρο, το οποίο στην κλασική λατινική προηγείται του ουσιαστικού αλλά είναι εγκλιτικό στη ρουμανική και ακολουθεί τα ίδια μοτίβα, όπως στα αλβανικά, και έχει την προσωπική αντωνυμία σε αιτιατική,που περιέχει και το συνθετικό ne όπως ακριβώς και στα λατινικά.
Για το ρομεικον το γλοςικον το ζιτιμαν ατορα καλατζεβνε τα πλατεα ςτροματα τεργαζομενιον. Σο κεντρον τι προςοχιςεμυν ςτεκ το ζιτμαν - πος να εφταμε κε ι γλοςα ντο θα καματιζομενα βοιθαμας, πραματικα να εν γλοςα τι μαζαςεμυν. Να καταλοβενεμας ολ κε οχι μονον να καταλαβενεμας αλα να καλατζεβνε κεκιν να επορυν να περνε ενεργον μερος ςιν δυλιανεμυν - ςο χτιςιμον τι ςοςιαλιζμυ.
Ι γλοςα κεπορι να εν ςκοποςεμυν, αλα μεςον, οπολον πυ να βοιθαμας ςον ςκοπονεμυν.
Αικον γλοςα για τεμετερα τα ρομεικα μαζας πεκςεβαν αςον Ποντον εν το ποντεικον ι γλοςα. Το ποντεικον τιν γλοςαν καταλαβενε, το ποντεικον τιν γλοςαν καλατζεβνε, ατο εν το μιτρικον ι ςλοςατυν. Καθαρα φενετε πος ι καταςταςι ςο οπιονεβριυμες ος τα τελεφτεα χρονια κε ςο καπιον βαθμον κε ος οςιμερον, αλο να ιποφερκετε κεν. Το Σοβετικον το ςιςτιμαν ελεφθεροςεν ολια τα εθνι αςο ικονομικον κε αςο πολιτικο-μορφοτικον τιν ςκλαβιαν.
Κιατορα, τα εθνι ντο εςαν αγραματα ολος διολυ, πυ τα γραματα πα ακομαν κιχαν, εςκοθαν ςο παδαρ, μαθαβε, προχορυνρ, κιαλο κεγνοριυνταν. Το Κομυνιςτικον Κομαν με το λενινιςτικον τι γραμινεθε αλαζ τανροπς, αλαζ τι γις το προςοπον κε πραματικα αδελφον τα εργαζομενα μαζας αςολια τα εθνι αφκα ςο κοκινον τι ςιμεανεθε. Τολμιρα ι πολςςεβικ κααριζνε τι ςτραταν αςολια τα φραχτια, αςολια ςα εμπόδια για να προχορυν ςον ςοςιαλιζμον τα εργαζομενα μαζας. Απλοπια το Κομαν τι γραφιν ςανατολικα τα εθνι, διμιυργα για τατυνυς λατινικοπιιμενον αλφαβιτον κε εφται γιατατα τα εθνι πολα εφκολον τιν μορφοςιν σο μιτρικον τιν γλοςανατυν.
Μονον το ςοβετικον το ςιςτιμαν κε το μιτρικον ι γλοςα εδοκαν τιν εφκεριαν ςατα τα εθνι να εφταγνε ςα καποςα χρονια πραματα πυ ςο καπιταλιςτικον το ςιςτιμαν κεπορυν να γινταν ςα εκατονταδας χρόνια.
Ονταν τερυμε ατα τα προοδυς ντο εχνε ταδελφικαναμυν εθνι -ι ατιγει, ι καπαρτιν κ.τ.λ. πρεπ να εροτυμε, εμις ντο επικαμε? Κε ςατο το εροτεμαν επορυμε να απαντυμε, πος εμις πα εχομε τρανα επιτιχιας, πολα προοδυς. Αμα κιαλο πολα προοδυς θα ιχαμε αν ι δυλια αναμεςα ςα μαζαςεμυν εγινυτον ςο μιτρικον τι γλοςανατυν. Κιατο ι γλοςα για τα ρομεικα τα μαζας τα οπια, οπος ιπαμε εκςεβαν αςον Ποντον εν το ποντεικον ι γλοςα. Οςον το παι ολιγοςτεβνε εκιν πυ κιθελνε ναναγνοριζνε ατο το πραμαν - πος το ποντεικον ι γλοςα εν μιτρικον γλοςα για τα εργαζομενα μαζαςεμυν. Τιν αρχιν κε το ςοβαρον τι δυλιαν για το ζιτιμαν - να περαν ι δυλια αναμεςα ςα μαζαςεμυν ςο μιτρικον τι γλοςαν - επικεν ο "Κομυνιςτις". Αςο 1930 τι χρονιας κιαν ο "Κομυνιςτις" επικεν τρανον κοπον απαν ςατο το ζιτιμαν κε χορις να τρανινοματο πρεπ, ναναγνοριζομε πο: ατο ι δυλια εςς πολα θετικα αποτελεζματα.
Μπορείτε να ακούτε καθημερινά ραδιοφωνικές εκπομπές στη γλώσσα Ούρντου του Πακιστάν με νέα και συζητήσεις για διάφορα θέματα στην ιστοσελίδα του BBC Urdu.
Το ραδιόφωνο είναι ένα σημαντικό βοήθημα στην εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας.Μπορείτε να αρχίσετε να ακούτε από την πρώτα σας βήματα στην ξένη γλώσσα.Θα σας βοηθήσει να συνηθίσετε στην ξένη γλώσσα,στους φθόγγους της,το ρυθμό και τη μελωδία της και ας μην καταλαβαίνετε.
Τα αρμπερέσικα ή όπως ονομάζονται στην ίδια τη γλώσσα αρμπερές ή αρμπερίστ μιλιούνται από περίπου 80 χιλιάδες άτομα κυρίως στη Νότια Ιταλία στις περιοχές της Απουλίας,Βασιλικάτας,Καλαβρίας και Μολίσε και Σικελίας.Συγγενεύουν με την τόσκικη
διάλεκτο της αλβανικής και φυσικά με τα
αρβανίτικα της Ελλάδας απ'όπου και προήλθαν.Μιλιούνται μιλούνται
από τους Αρμπερές,μια ομάδα αλφανοφώνων
μειονοτήτων/πληθυσμών στην Ιταλία.
Κατάταξη
Τα
Αρμπερές προέρχονται τα αρβανίτικα της Ελλάδας μαζί με τα οποία κατατάσσονται σε μια ευρύτερη ομάδα συγγενική με τα τόσκικα,την
αλβανική διάλεκτο της νότιας Αλβανίας
και μιλιούνται στη νότια Ιταλία στις
περιοχές της
Καλαβρίας,Μολίσε,Πούλια,Βασιλικάτα,Καμπάνια,Αμπρούτσι
και Σικελίας.Όλες οι διάλεκτοι είναι
στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους αλλά
δεν είναι τελείως αλληλοκατανοητές.
Τα
αρμπερές διατηρούν πολλούς αρχαïσμούς
των μεσαιωνικών αλβανικών από την εποχή
πριν την οθωμανική εισβολή στην Αλβανία
το 15ο αιώνα.Επίσης διατηρούν
μερικά στοιχεία από τα
ελληνικά,συμπεριλαμβανομένου και του
λεξιλογίου και της προφοράς.Έχουν
διατηρήσει και μερικά συντηρητικά
στοιχεία που χάθηκαν στα σύγχρονα
τόσκικα αλβανικά.Για παράδειγμα έχουν
διατηρήσει κάποια συμπλέγματα αρχικών
συμφώνων που έχουν απλοποιηθεί στα
σύγχρονα επίσημα αλβανικά (cf.
αρμπερίστ gluhë
/ˈɡluxə/
('γλώσσα').Ακούγονται πιο αρχαïκό από τα
επίσημα αλβανικά ,αλλά είναι αρκετά
κοντά ώστε γράφονται με το ίδιο αλβανικό
αλφάβητο όπως τα επίσημα αλβανικά .
Τα
αρμπερές ονομάζονταν ευρέως 'Albanese'
(‘αλβανικά’ στα ιταλικά) στην Ιταλία
μέχρι το 1900.Μέχρι πρόσφατα,οι ομιλητές
των αρμπερές είχαν ακαθόριστες ιδέες
για το πόσο σχετίζονταν ή δεν σχετίζονταν
η γλώσσα τους με τα αλβανικά.Μέχρι το
1980 τα αρμπερές ήταν μια αποκλειστικά
προφορική γλώσσα,εκτός από τη γραπτή
της μορφή που χρησιμοποιούνταν στην
ιταλοαλβανική εκκλησία και οι Αρμπερές
δεν είχαν καμιά εξοικείωση με την επίσημη
αλβανική που χρησιμοποιούνταν στην
Αλβανία,αφού δεν χρησιμοποιούσαν αυτή
τη μορφή στη γραφή ή στα ΜΜΕ.Οι διαφορές
και ομοιότητες έγιναν για πρώτη φορά
γνωστές,όταν ένας μεγάλος αριθμός
μεταναστών άρχισε να μπαίνει στην Ιταλία
το 1990 και ήρθε σε επαφή με τις ντόπιες
κοινότητες των Αρμπερές.Υπάρχουν
ανάμεικτα συναισθήματα για τους ‘’νέους
Αλβανούς’’.
Από
το 1980,έχουν οργανωθεί/γίνει κάποιες
προσπάθειες για τη διατήρηση της
πολιτισμικής και γλωσσολογικής
κληρονομιάς της γλώσσας.Τα αρμπερές
βρίσκονται σε αργή φθίνουσα πορεία τις
τελευταίες δεκαετίες,αλλά τώρα σε
βρίσκονται σε φάση αναγέννησης σε πολλά
χωριά της Ιταλίας.Προσωπικότητες,όπως
ο ZefSkirò
DiMaxho
έχουν κάνει πολλή δουλειά πάνω σε σχολικά
βιβλία και άλλα εργαλεία εκμάθησης
γλωσσών,παράγωντας δύο βιβλία: το 'UdhaeMbarë' και
το 'Udhëtimi.Και
τα δύο χρησιμοποιούνται σε σχολεία στο
χωριό PianadegliAlbanesi.
Μια έρευνα πάνω στη γραμματική από ακαδημαϊκούς του πανεπιστημίου της Northumbria δείχνει ότι
ένα σημαντικό ποσοστό των αγγλοφώνων δεν είναι σε θέση να κατανοήσει
ορισμένες βασικές προτάσεις. Τα ευρήματα
που υπονομεύουν την υπόθεση ότι όλοι οι ομιλητές έχουν μια βασική
ικανότητα να χρησιμοποιούν γραμματικούς κανόνες , θα μπορούσε να έχει
σημαντικές επιπτώσεις στην εκπαίδευση, την επικοινωνία και τη
γλωσσική θεωρία.
This is an article about grammar.A research suggests that grammar is grimmer than Tsomsky proposes.
Τα ουσιαστικά χωρίζονται σε ισοσύλλαβα και ανισοσύλλαβα.Ισοσύλλαβα είναι αυτά που έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών σε όλους αριθμούς και όλες τις πτώσεις.Ανισοσύλλαβα είναι αυτά που δεν έχουν παντού τον ίδιο αριθμό συλλάβων.λ.χ.
Στα ψηλά βουνά των δυτικών Βαλκανίων μιλιέται μια πανάρχαια γλώσσα που όμοιά της δεν υπάρχει καμία γνωστή ,ούτε του παρελθόντος,ούτε του παρόντος- τα αλβανικά (gjuha shqipe-γκιούχα σίπε).
γκιούχα σίπε αλβανική γλώσσα
Πρόκειται για ινδοευρωπαική γλώσσα με περίπου 7 εκατομύρια ομιλητές, κυρίως στην Αλβανία (Shqipria-Σιπρία) ,τη Βόρεια Μακεδονία και το Κόσοβο αλλά και στην Τουρκία,την Ελλάδα,πολλές χώρες της Ευρώπης και την Αμερική.
Η αλβανική, όπως και η ελληνική, είναι γλώσσα ανάδελφη.Δεν υπάρχει γνωστή συγγενική της γλώσσα. Είχε την τύχη να γλιτώσει τον πλήρη εκλατινισμό της ,να γίνει δηλαδή άλλη μια απόγονος γλώσσα της λατινικής ,όπως τα ρουμανικά,την τελευταία στιγμή εξαιτίας της καθόδου των Σλάβων.
γκέκικα,τόσκικα,
αρβανίτικα,αρμπερές
Στα αλβανικά διακρίνονται δύο κύριες διάλεκτοι τα γκέγκικα και τα τόσκικα με φυσικό όριο που τις διαχωρίζει το Γενούσο (Σκουμπίνη) ποταμό στην κεντρική Αλβανία.
Υπάρχουν και άλλες μεταβατικές διάλεκτοι ανάμεσά τους γύρω από τον ποταμό.Τα γκέκικα μιλιούνται στη βόρεια Αλβανία,το Κόσοβο,τη βορειοδυτική Βόρεια Μακεδονία, στα νότια του Μαυροβουνίου και της Σερβίας.
Τα τόσκικα στη νότια Αλβανία και κάποια χωριά της ελληνικής Ηπείρου και δυτικής Μακεδονίας.
Τα αρβανίτικα τα δικά μας και τα αρμπερές της Ιταλίας συγγενεύουν με την τοσκική διάλεκτο της οποίας μάλιστα διατήρησαν αρχαϊκά στοιχεία που δεν απαντώνται στην σύγχρονη αλβανική.
Η γκέκικη διάλεκτος διατηρεί αρχαϊκά στοιχεία της πρωτοαλβανικής που δεν συναντώνται πλέον στην τοσκική.
Γλωσσολογικά η τοσκική (toskë) διαιρείται σε πέντε διαλέκτους:τα βόρεια τοσκικά,τη διάλεκτο του Φίερι,Μπεράτι μέχρι τον Σκουμπίνη ποταμό,τα λαμπ ή λαμπρίστ (labërisht),τα τσάμικα (çam),τα αρβανίτικα και τα αρμπερές (arbëresh) της Ιταλίας.
Μερικές διαφορές μεταξύ των δύο κύριων διαλέκτων είναι στο λεξιλόγιο και στη φωνολογιά,το a αντί για ε και η αποβολή του τελικού e στα γκέκικα .
Η επίσημη γλώσσα της Αλβανίας και του Κοσόβου βασίζεται κυρίως στην τοσκική διάλεκτο.
προέλευση
Η ακριβής γεωγραφική προέλευση της αλβανικής γλώσσας δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα γνωστή.Πιστεύεται όμως ότι η περιοχή από όπου προήλθε ήταν μάλλον ορεινή παρά πεδινή ή παραθαλάσσια.
Το γηγενές αλβανικό λεξιλόγιο σχετικό με τη θάλασσα είναι κατά κανόνα δάνειες λέξεις κυρίως από τα λατινικά και τα σλάβικα. Ενώ βρίθουν οι λέξεις σχετικές με βουνά, φυτά και εκτροφή βοοειδών.
Αυτό αποτελεί σοβαρή ένδειξη ότι η αρχική κοιτίδα της αλβανικής γλώσσας ήταν ορεινή μακριά από τη θάλασσα.
αλβανικά και ρουμάνικα
Τα αλβανικά και τα ρουμάνικα έχουν ένα κοινό γλωσσικό υπόστρωμα από 160 περίπου λέξεις πιθανώς από παλαιοβαλκανικές γλώσσες , όπως η αρχαία δακική, ιλλυρική και θρακική γλώσσα. Η επιρροή φαίνεται και στα τοπωνύμια.
Η σημερινή πρωτεύουσα της Ρουμανίας είναι το Βουκουρέστι.Στα αλβανικά υπάρχει η λέξη bukur που σημαίνει ωραίος.
Συνεπώς ‘Βουκουρέστι’ ίσως σημαίνει ωραίο μέρος.Αυτή η σχέση ανάμεσα στις δύο γλώσσες υποδεικνύει ότι οι Ρουμάνοι και οι Αλβανοί ίσως είχαν μια κοινή κοιτίδα στα κεντρικά ή δυτικά ορεινά Βαλκάνια.
Πιστεύεται ότι τα αλβανικά εξελίχθηκαν από μια παλαιοβαλκανική γλώσσα,αλλά μέχρι σήμερα είναι άγνωστο ποιά είναι αυτή ακριβώς.
Μια μερίδα επιστημόνων,κυρίως Αλβανών θεωρεί τα αλβανικά απόγονο της ιλλυρικής γλώσσας αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει αποδειχθεί αφού οι γνώσεις που έχουμε για την ιλλυρική είναι λιγοστές έως σχεδόν μηδαμηνές.
Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί ούτε μία επιγραφή στα ιλλυρικά και το μόνο που έχουμε είναι ένας μικρός αριθμός λέξεων μετρημένες στα δάχτυλα ενός χεριού που αναφέρονται σε κλασσικές πηγές και κάποια παραδείγματα ιλλυρικών τοπωνυμίων,ανθρωπωνυμίων,εθνωνύμων και υδρωνύμων πολλά από τα οποία μάλιστα είναι αμφισβητήσιμα.
Ο Σκεντέρμπεης κατά των Οθωμανών.
(ελληνικοί υπότιτλοι)
Παρ'όλίγον εκλατινισμός
Τα λεξικολογικά δάνεια στα αλβανικά προέρχονται από πλήθος γλωσσών και έγιναν σε διάφορες χρονικές περιόδους.
Τα σημαντικότερα λεξικολογικά δάνεια είναι λατινικά .
Μετά την κατάκτηση των Βαλκανίων από τους Ρωμαίους πλήθος λατινικών λέξεων, γραμματικών και συντακτικών φαινομένων
εισήλθαν στα αλβανικά.
Τα αλβανικά γλίτωσαν την τελευταία στιγμή την πλήρη εκλατίνισή τους. Εάν δεν κατέβαιναν οι Σλάβοι τώρα η αλβανική θα ήταν άλλη μια λατινογενής γλώσσα ,όπως συνέβη με τα ρουμάνικα.
Τα παλαιότερα δάνεια που μαρτυρούνται προέρχονται από τα δωρικά ελληνικά και είναι περιορισμένα,περίπου δεκαπέντε λέξεις.
Τα λατινικά επηρέασαν σημαντικά τα αλβανικά για πολλούς αιώνες ,από το 2ο έως τον 5ο αιώνα μ.Χ. και ένα πλήθος λατινικών λέξεων εισέρευσε στα αλβανικά.
Πολλές από αυτές τις λέξεις διατήρησαν και τη φωνολογία των λατινικών της εποχής,όπως η λέξη qytet από το civitas που σημαίνει πόλη και η λέξη peshk από το piscis που θα πει ψάρι.Οι δύο αυτές λέξεις διατήρησαν την παλαιά λατινική προφορά του c ως κ μπροστά από φωνήεν (εδώ το i) και όχι ως τς.
Από τον 7ο έως τον 9ο αίωνα έχουμε τα σλαβικά δάνεια.
Τελευταίως προωθείται η θεωρία ότι τα αλβανικά είχαν σημαντική επιρροή σε πολλές βαλκανικές γλώσσες και συνέβαλαν στη διαμόρφωση κάποιων χαρακτηριστικών τους .
Μια τέτοια συμβολή είναι το άρθρο κολλημένο (ως επίθεμα) στο τέλος της λέξης,φαινόμενο το οποίο εκτός από τα αλβανικά παρατηρείται στα βουλγάρικα ,τα σκοπιανά και τα ρουμάνικα.
Αλβανικό αλφάβητο
Από τότε που άρχισαν να γράφονται τα αλβανικά χρησιμοποιήθηκαν πολλά αλφάβητα για την απόδοσή τους.
Το πρώτο που χρησιμοποιήθηκε ήταν μάλλον το ελληνικό μαζί με το οποίο κατόπιν χρησιμοποιήθηκαν τα λατινικά, κυριλλικά, αλλά και το οθωμανικό ή τουρκοαραβικό αλφάβητο.
Τελικά επικράτησε μια παραλλαγή του λατινικού του λεγόμενου αλφαβήτου Μπασκίμι,που υιοθετήθηκε το 1908 μετά το συνέδριο του Μοναστηρίου και χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας..
Το σύγχρονο αλβανικό αλφάβητο (αλβ.alfabeti shqip) αποτελείται από 36 γράμματα.
τα Ç, Sh ,Xh και Zh προφέρονται παχιά
τo Ë προφέρεται σαν κλειστό ε
το R ακούγεται σαν αμερικάνικο r ενώ το γράμμα Rr σαν το ελληνικό ρ.
το γράμμα H προφέρεται σαν το αγγλικό h.
Δείτε και το βίντεο με το αλβανικό αλφάβητο.
A
α
B
β
C
τσ
Ç
τσ παχύ
D
ντ
Dh
δ
E
ε
Ë
ε ημίφωνο
F
φ
G
γκ
Gj
γκι
H
χ
I
ι
J
γ
K
κ
L
λ
Ll
λι (ουρανικό)*
M
μ
N
ν
Nj
νι (ουρανικό)*
O
ο
P
π
Q
κ κρητικό
R
ρ αγγλικό
Rr
ρ
S
σ
Sh
σ παχύ
T
τ
Th
θ
U
ου
V
β
X
χ
Xh
τζ
Y
ου γαλλικό
Z
ζ
Zh
ζ παχύ
*με το λι και με το νι,που λένε.
δυσκολία στην προφορά κάποιων γραμμάτων
Στα αλβανικά συναντώνται κάποιοι ήχοι που δεν υπάρχουν στην επίσημη ελληνική και παρουσιάζουν δυσκολία στην εκφορά τους από τους Έλληνες.
Ας δούμε μερικά από αυτά τα γράμματα και την προφορά τους.
xh-τζ παχύ
r-ρ που φέρνει κάπως στο αμερικάνικο r
përshëndetje
περσεντέτιε
γειά σου
q- κ, μεταξύ κ και τσ,σαν το κρητικό κ
παράδειγμα
në Greqi
νε γκρεκί
στην Ελλάδα
Πρώτες αναφορές στην αλβανική γλώσσα.
Η πρώτη γνωστή αναφορά στην αλβανική γλώσσα είναι αναφορά ενός μάρτυρας εγκήματος,με το όνομα Ματθαίος ο οποίος δήλωσε ότι άκουσε στα βουνά μια φωνή στα αλβανικά. Βρίσκεται σε κείμενο του 1285 μ.Χ.
''Meshari'' του Gjon Buzuku (1555), το πρώτο βιβλίο στα αλβανικά.
Το 1555 γράφτηκε το πρώτο βιβλίο στα αλβανικά ,το Μεσάρι από τον Γκιον Μπουζούκου, έναν καθολικό κληρικό.
Το 'μεσάρι' αποτελεί μετάφραση των κύριων κομματιών της καθολικής λειτουργίας στην αλβανική.
1)Habent enim Albani prefati linguam distinctam a Latinis, Grecis et Sclavis ita quod in nullo se inteligunt cum aliis nationibus
(1308 Anonymi Descriptio Europae Orientalis)
Οι προαναφερόμενοι Αλβανοί έχουν μια γλώσσα διακριτή από τους Λατίνους,τους Έλληνες και τους Σλάβους ,τέτοια που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με άλλους λαούς.
'
2)Audivi unam vocem clamantem in monte in lingua albanesca .
Άκουσα στα βουνά μια φωνή να φωνάζει στα αλβανικά.(Από κείμενο του 1285).
Η μέθοδος είναι παλιά αλλά πολύ χρήσιμη γιατί χρησιμοποιεί τύπους της καθομιλουμένης αλβανικής κάτι που δεν θα βρείτε στις περισσότερες μεθόδους εκμάθησης αλβανικής που κυκλοφορούν.
