αρβανίτικες παροιμιές και λεξιλόγιο

Παροιμίες  

Νιάτρε χα αγουρίδενε, νιάτρε μπίχετε. 
 Άλλος τρώει την αγουρίδα, άλλος ξυνίζει.  

Πο τε πεστίς λιάρτ, πεστίμα βγεν ντε προσοπία γιότε. 
Αν φτύσεις ψηλά το φτύσιμο θα πέσει στο πρόσωπό σου.  

Ε μπάρδε, ε τράσε, ε κούκε, ε μπούκουρε. Άσπρη, παχιά, κόκκινη, όμορφη. [το ιδεώδες της γυναικείας ομορφιάς. Μην μπερδεύετε το άσπρη και το κόκκινη, δε σημαίνει ...ερυθρόλευκη, απλώς το άσπρη αναφέρεται στην ομορφιά που δεν την βλέπει ο ήλιος και το κόκκινο στο αιματώδες χρώμα του προσώπου, το οποίο υποδηλώνει υγεία.]  

Γιάστε νγκα μούα, λιε τε γέτε εδε μότρα ίμ. 
 Μακριά από μένα κι ας είναι και για την αδερφή μου. 
 
Ννιέ ντι πσε γκιέζ ντι. Ἓν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα. 

Άι τσσε περμίερ ντε ντέτ ε τσσόν ντε κρίπ. 
Όποιος κατουράει στη θάλασσα, το βρίσκει στο αλάτι. 
 
Πεσστίν' λιά, πεσστίν' hούντετε. Πεσστίν' πόσστε, πεσστίν' μιέκρετε. Φτύνω πάνω, φτύνω τα μούτρα μου. Φτύνω κάτω, φτύνω τα γένια μου. *Ντε σσκλερίσστε θόμι (στα ελληνικά λέμε): Φτύνω πάνω, φτύνω τα μούτρα μου. Φτύνω κάτω, φτύνω τ' αρχίδια μου. 

Ούτε πούλια καμ, ούτε με δέλπερινε λέξεμ. Ούτε κοτόπουλα έχω, ούτε με την αλεπού παλεύω. 
 
Ντε ντέρα ε κουφόιτ, σα τε ντούασσ μπιέρι. Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα.

Νκα λιακρόρι τσσε νούκου hα, τσσε τε νιάσεν άμα ντίγγετε. Για τη χορτόπιτα που δεν θα φας, τι σε νοιάζει κι αν καεί. *Ντε σσκλερίσστε θόμι (στα ελληνικά λέμε): Λαδιά που δεν τη βλέπεις, τι σε νοιάζει κι αν απλώσει. 

Γκα γιάσστε γκα βάυα, σσούμε κρέγγε ντι. Έξω απ’ τον χορό, πολλά τραγούδια ξέρει. *Ντε σσκλερίσστε θόμι (στα ελληνικά λέμε): Έξω απ' τον χορό, πολλά τραγούδια λέει.

Αι τσσε θότε τε βερτέτενε, σ’κα ανάγγη νγα σσουμε ξίου. Αυτός που λέει την αλήθεια, δεν έχει ανάγκη από πολλά λόγια. 

Με πόρδε ζ’μπένετε ομλέτε. Με πορδές δεν φτιάχνεται ομελέτα. *Ντε σσκλερίσστε θόμι (στα ελληνικά λέμε): Με πορδές δεν βάφονται αυγά.  
Λεξιλόγιο και εκφράσεις 
 βετ πρεμιρεμ = πάω για κατούρημα 
βετ διεν = πάω για χέσιμο 
αι κιου =ζημιά  
ντοσα = γουρούνα  
ντερκ = γουρούνι  
μπουκ = ψωμί (καβοντορίτικα αρβανίτικα)

---

γκουτς=γουρούνι 
γκαματσε=γάτα (Φθιώτιδα) 
αρβανιτε κουσ κεντον τερ τε μπουκουρα γειτον 
μιρ μπρεμα=καλή εσπέρα 
μιρ νατα=καλή νύχτα  
Μιρ σ' έρδ'τ'= καλώς ήρθατε. 
Μιρ σ' ουγκέμ =καλώς βρεθήκαμε (έτσι λένε στην Άνδρο, αλλά αλλού μου είπαν λένε μιρ σ'ου τσούαμ'). 
ικ = φύγε ικ αντέι (ή αντέ) = φύγε από εκεί έα κ'τού = έλα εδώ έα κ'τέι = έλα από εδώ 
γκλιούχα ι ζόγκουτ=`η γλώσσα του πουλιού` όπως αποκαλούσαν τα αρβανίτικα 
μπούτσα=η σκύλα


γραμματική
Ολα τα ρήματα που στην Αττική και Βοιωτία τελειώνουν σε νι (νj προφέρεται, δηλαδή μαλακό ν, σαν το ν και το λ των Πατρινών), στα αρβανίτικα της Άνδρου λήγουν σε -ιτε. Δηλαδή: τσόιτε (βρίσκω) σσκόιτε (περνώ, με παχύ σ, sh) κ'ντόιτε (τραγουδώ) μπ'ιτε (μπëιτε, κάνω) ντ'ρτόιτε (μαστορεύω) και πολλά άλλα. Αντίστοιχα στην Αττική και Βοιωτία τα παραπάνω ρήματα τyα λένε τσόνj , κ'ντόνj , κλπ. 

Share: